Województwo Śląskie rozpoczęło realizować programy skierowane na nowe zadania inwestycyjne w ochronę środowiska, w tym służące poprawie efektywności energetycznej i rozwojowi OZE. Nowe inwestycje wykorzystują w głównej mierze środki unijne, a w mniejszej części środki krajowe. Wiele rozwiązań przyjętych przez śląskich samorządowców ma pozwolić ograniczyć zanieczyszczenie powietrza w województwie z tzw. niskiej emisji. PZZ „KADRA” uważa, że zaproponowane działania rozwoju pokrycia miast przez sieć ciepłowniczą mogą realnie przyczynić się do zrealizowania oczekiwanego celu zmniejszenia zanieczyszczeń powietrza.

Jednocześnie działania z unijnych środków skierowane bezpośrednio na wymianę indywidualnych źródeł ciepła są nadal niewystarczające, gdyż nie uwzględniają znaczenia lokalnie produkowanych paliw stałych, szczególnie węgla kamiennego. Premiowanie przez województwo śląskie źródeł na paliwa gazowe i biomasę w dofinansowaniu tzw. eko-projektów z funduszy unijnych jest niewystarczające oraz może okazać się nieefektywne dla przeciwdziałania niskiej emisji. Dlatego tak bardzo ważne jest obecnie wsparcie ze źródeł krajowych i kontynuowanie podjętych już działań przez Marszałka Województwa.

W sprawie najbardziej potrzebne okażą się odpowiedzialne działania lokalnych samorządów, które powinny z jednej strony wspierać poprawę jakości powietrza, ale z drugiej strony nie powinny odbijać się niekorzystanie na sytuacji materialnej mieszkańców. Działania osłonowe i socjalne dla najuboższych powinny być częścią powstających obecnie lokalnych strategii niskiej emisji. W sytuacji kiedy na wielu lokalnych składach pojawiają się importowane paliwa o niskiej jakości, inicjatywy i praktyki grupowych zakupów paliw bezpośrednio u śląskich producentów, a także ich bezpośrednia dystrybucja za niewielką opłatą dla mieszkańców mogą okazać się korzystne dla społeczeństwa. Przemawia za nimi oczekiwane przez mieszkańców ograniczenie ceny paliw dla konsumenta i tym samym zmniejszenie kosztów ogrzewania domów, a także oczekiwane zwiększenie kontroli nad jakością powietrza poprzez system zachęt, a nie poprzez lokalnie nieskuteczne zakazy spalania paliw stałych.

Związki zawodowe, środowiska lokalne, samorządowcy i organizacje pozarządowe coraz częściej zajmują w te sprawie swoje stanowiska. Komitet Monitorujący również zajmuje się sprawą przy opiniowaniu sposobów i zasad wydatkowania środków unijnych w województwie śląskim. Województwo Śląskie rozpoczęło realizować własny program finansowany przez Unię Europejską pod nazwą Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Śląskiego na lata 2014 – 2020 (RPO WSL). W ramach programu zostało przydzielone blisko 3,5 mld EUR tylko dla województwa śląskiego. Środki finansowe dzielone są przez Samorząd Województwa i Urząd Marszałkowski. Jest to pula niezależna od dotacji krajowych oraz udzielanych na poziomie europejskim. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 dokonano też wyboru tzw. inteligentnych specjalizacji czyli branż, które będą traktowane priorytetowo w przypadku udzielania wsparcia. Dla Województwa Śląskiego inteligentne specjalizacje to:

- energetyka (w tym technologie ekologiczne)

- medycyna

- technologie informatyczne (ICT)

W związku z przyjętą zasadą partnerstwa w Unii Europejskiej związki zawodowe zostały zobowiązane do uczestniczenia przy monitorowaniu wszystkich programów operacyjnych realizowanych na poziomie unijnym, krajowym i regionalnym. Oznacza to w praktyce konieczność społecznego udziału reprezentatywnych central związkowych w pracach w tzw. Komitetach Monitorujących. Komitet Monitorujący RPO WSL działa od 2015 roku i skupia przedstawicieli różnych środowisk społeczno-gospodarczych i samorządowych.

Z ramienia Forum Związków Zawodowych, Pan Wojciech Saługa – Marszałek Województwa Śląskiego powołał do składu Komitetu Monitorującego Krzysztofa Stefanka – Wiceprzewodniczącego PZZ „KADRA” i Grzegorza Trefona na jego zastępcę. Komitet w poprzednim roku spotykał się łącznie 4-krotnie zajmując się między innymi dyskusją dotyczącą zasad i kryteriów wyboru projektów finansowanych ze środków unijnych.

W ramach prac Komitetu przedstawiciele Forum Związków Zawodowych zajmowali pierwsze stanowiska i składali zapytania dotyczące realizacji Programu, m.in. odnoszących się do efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. FZZ zaniepokojone jest wyłączeniem z dofinansowania unijnego niskoemisyjnych źródeł spalania paliw stałych, m.in. węgla kamiennego. Przedstawiciel Komisji Europejskiej zauważył na jednym ze spotkań Komitetu, że nie jest możliwe finansowanie wymiany pieców węglowych np. przy termomodernizacji budynków ze względu na unijne zasady i preferencje. Interesujące jest jednak w tym roku to, jak różne są w Polsce regionalne podejścia do tych spraw i składane opinie przez Komisję Europejską. Sprawą w poprzednim roku zajmował się Zarząd Województwa i dzięki staraniom oraz inicjatywie obecnego Marszałka Województwa Śląskiego i Prezesa Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach rozwiązano problem częściowo z wykorzystaniem źródeł krajowych. Forum Związków Zawodowych zajmowało w tej sprawie stanowiska oraz z zaniepokojeniem złożyliśmy również swoje pytania.

Naszym zdaniem paliwa stałe, w tym szczególnie nasz lokalnie produkowany węgiel kamienny wciąż dominują jako źródło energii i ciepła w województwie śląskim. Faktyczne usunięcie wsparcia finansowego w Programie Operacyjnym dla ekologicznego wykorzystania węgla kamiennego nie przyczyni się do sukcesów jakichkolwiek lokalnych czy regionalnych strategii realizowanych w oderwaniu od obecnych realiów. Na pewno też na jakość powietrza w długim okresie będą mieć wpływ wydłużanie okresu grzewczego, przedłużanie się okresów inwestycji w modernizację systemów ciepłowniczych, poziom i wysokość akcyzy na paliwa stałe, brak jakichkolwiek instrumentów ekonomicznych zachęcających społeczeństwo do korzystania z niskoemisyjnych węglowych źródeł ciepła, starzenia się środków transportu indywidualnego i zbiorowego, oraz niewystarczające postępy zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii, czy też ewentualne awarie systemów odpylających i filtrów w przedsiębiorstwach. Węgiel tak jak wcześniej ma do odegrania znaczącą rolę jako źródło ciepła i pozostaje naszym lokalnym bogactwem służącym poprawie zamożności i bezpieczeństwa obywateli. Obecnie wiele zależy od władz kraju, w tym jakie długoterminowe inwestycje zostaną podjęte na rzecz rozbudowy specjalistycznej infrastruktury w energetyce, ciepłownictwie, przemyśle chemicznym z wykorzystaniem środków budżetu państwa i unijnych, a także jak budżet wesprze obywateli np. przy termomodernizacji czy też przy wymianie indywidualnych źródeł ciepła.

źródło: kadra.org.pl, autor: GT